Loftslagsmál eru meðal stærstu áskorana sem við stöndum frammi fyrir í dag. Umræðan um málefnið hefur stóraukist á síðustu misserum og hafa auk stjórnvalda nokkur sveitarfélög og töluverður fjöldi fyrirtækja sett sér markmið um að draga úr losun svokallaðra gróðurhúsalofttegunda eða eins og sagt er að minnka kolefnisspor sitt.
Gróðurhúsalofttegundir
Kolefnisspor er mælikvarði fyrir losun gróðurhúsalofttegunda vegna athafna mannsins.
Helstu gróðurhúsalofttegundirnar sem taldar eru inn í kolefnissporið eru:
- Koltvísýringur (CO₂)
- Metan (CH4)
- Hláturgas (N2O)
- Óson (O₃)
- Vetnisflúorkolefni (HFC)
- Perflúorkolefni (PFC)
- Brennisteinshexaflúoríð (SF6)
Þessar lofttegundir hafa mismikil áhrif á hlýnun jarðar, það er hlýnunarstuðull þeirra er mismunandi hár. Þannig er hlýnunarstuðull metans, sem m.a. losnar frá urðunarstöðum, 28-faldur stuðull fyrir koltvísýring yfir 100 ár, og hlýnunarstuðull brennisteinshexaflúoríðs sem t.d. er notað sem einangrunarmiðill á háspennubúnað, er 23.900-faldur stuðull koltvísýrings.
Til að einfalda alla útreikninga og umfjöllun um losun gróðurhúsalofttegunda er því settur fram þessi eini mælikvarði sem við köllum kolefnisspor, sem gefið er upp í tonnum eða kílóum koltvísýringsígilda, skammstafað tonn CO₂ ígildi eða kg CO₂ ígildi. Er þá búið að umreikna allar gróðurhúsalofttegundir sem losna vegna athafna mannsins yfir í koltvísýringsígildi.
Hægt er að reikna kolefnisspor fyrir mismunandi vörur en einnig fyrir rekstur fyrirtækis eða jafnvel heilt sveitarfélag eða þjóðríki.
Þessir útreikningar geta verið töluvert flóknir og er mikilvægt að fylgja ákveðnum reglum við slíka útreikninga. Ýmsar aðferðir hafa verið þróaðar til að reikna kolefnisspor og skiptir í því samhengi máli hvert viðfangsefnið er.
Alþjóðlegir og viðurkenndir staðlar
Það gefur augaleið að þegar bera á saman kolefnisspor tveggja sambærilegra vara þurfa útreikningar að vera gerðir á sambærilegan hátt. Því hafa verið gefnir út alþjóðlegir staðlar til að reikna kolefnisspor. Fyrir framleiðsluvörur er mest notuð stöðluð aðferð skv. alþjóðlegu ISO 14040 og ISO 14044 stöðlunum um gerð vistferilsgreininga sem á ensku er nefnt Life Cycle Assessment (LCA). Með þessari aðferð er losun gróðurhúsalofttegunda yfir alla virðiskeðju vörunnar reiknuð, þ.e. allt frá auðlindavinnslu hráefna, framleiðslu og samsetningu, til flutnings á markað, notkunar og endurvinnslu eða förgunar.
Til að tryggja enn betur samræmingu við útreikning á kolefnisspori vöru hafa verið settar fram sérstakar leiðbeiningar fyrir mismunandi vöruflokka sem fylgja þarf við þessa útreikninga. Þannig eru til sértækar leiðbeiningar fyrir orkuframleiðslu, byggingar og byggingarefni, pappír, textíl og matvæli svo fáein dæmi séu tekin.
Mismunandi framsetning kolefnisspors
Kolefnisspor hafa einnig verið sett fram fyrir fyrirtæki og sveitarfélög og eru þá sett fram á ársgrundvelli (tonn CO2 ígildi/ári) og eru því ekki sambærileg kolefnisspori sem sett er fram fyrir einstaka vöru. Kolefnisspor fyrirtækis á ársgrundvelli er gjarnan sett fram í samræmi við leiðbeiningar Greenhouse Gas Protocol.
Þá er kolefnisspor reiknað fyrir beina losun fyrirtækis á ársgrundvelli, svo sem vegna húsnæðis, framleiðsluferla eða bílaflota fyrirtækisins, en einnig vegna óbeinnar losun sem á sér stað ofar og neðar í virðiskeðju fyrirtækisins t.d. vegna aðkeyptrar þjónustu eða hráefna, ferða starfsmanna til og frá vinnu eða vegna úrgangs frá fyrirtækinu og notkunar framleiðsluvara fyrirtækisins.
Kolefnisspor fyrirtækis er sjaldnast eins tæmandi hvað varðar virðiskeðjuna líkt og kolefnisspor fyrir einstaka vöru sem er reiknað út með aðferðum vistferilsgreininga.
Til að átta sig á stærðargráðu kolefnisspors mismunandi athafna má nefna eftirfarandi dæmi um kolefnisspor:
- Framleiðsla rafmagns í aflstöð Landsvirkjunar á Fljótsdal er 1,2 g CO2 ígildi fyrir hverja framleidda kílóvattstund (kWst)
- Kolefnisspor 1 kg af slægðum íslenskum eldislaxi er 2,7 kg CO2 ígildi reiknað með aðferðafræði vistferilsgreiningar
- Losun meðal fólksbíls er um 2 tonn CO2 ígildi á ári. Í þeirri tölu er ekki gert ráð fyrir losun yfir vistferilinn þ.e. framleiðsla bílsins eða förgun hans
- Kolefnisspor flugferðar frá Keflavík til Berlínar og til baka, þ.e. vegna bruna þotueldsneytis, eru um 670 tonn CO2 ígildi
- Kolefnisspor hefur verið reiknað fyrir viðbyggingu Sundhallar Reykjavíkur og reyndist það vera 600 tonn CO2 ígildi og eru þá tekin með öll helstu byggingarefni, flutningur þeirra á byggingarstaðinn, vinna verktaka við byggingarframkvæmdir og rekstur byggingarinnar í 60 ár
- Sem dæmi um kolefnisspor fyrirtækjareksturs, að þá er kolefnisspor rekstrar EFLU fyrir árið 2018 um 480 tonn CO2 ígildi. Í tilfelli EFLU er stærstur hluti kolefnissporsins tilkominn vegna aksturs og flugferða.
Nú geta allir fundið út sitt kolefnisspor út frá íslenskum aðstæðum með kolefnisreikni EFLU og OR sem er aðgengilegur öllum. Smelltu einfaldlega á hnappinn hér fyrir neðan